Cùng là quốc gia thành viên của khối ASEAN, cùng là hai nền dân chủ non trẻ đang nằm trong sự kìm kẹp của chủ nghĩa dân túy, nhưng hai nhà lãnh đạo của Indonesia và Philippines đã tiếp cận mối quan hệ của họ với Trung Quốc khác biệt, và kết quả mà họ nhận được rõ ràng có sự khác biệt.
Richard Heydarian, một học giả và nhà báo chuyên mục, cho rằng: chính quyền Jakarta đã biết cách khai thác tốt nhất để đánh bại Trung Quốc, trong khi chính quyền Manila trở thành một kẻ tay sai.
Trong bài quan điểm mang tiêu đề “How Jokowi bested China, while Duterte ended up a lackey”, đăng trên tờ Nikkei Asia hôm 29 tháng 3, Heydarian đã phân tích như sau:
========
Nhìn bề ngoài, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và người đồng cấp Indonesia Joko Widodo, được gọi là Jokowi, không chỉ chủ trì hai quốc gia rất giống nhau, mà gần như được cắt từ cùng một tấm vải. Tuy nhiên, hai nhà lãnh đạo đã tiếp cận mối quan hệ của họ với Trung Quốc khá khác biệt – và có những kết quả hoàn toàn khác nhau.
Trong khi Duterte gắn bó với Trung Quốc trong nhiều năm không mang lại cho ông một khoản đầu tư lớn cho đến nay, chiến lược tinh vi và đàng hoàng hơn của Jokowi đã đảm bảo đầu tư tối ưu, cũng như giao hàng sớm hàng triệu vắc xin COVID-19 do Trung Quốc sản xuất. Một đợt cuối cùng đã đến vào đầu tháng, và một đợt khác vào tuần trước với tổng số một triệu mũi tiêm.
Có vẻ như bài học không thể nhầm lẫn là Trung Quốc đối xử khinh thường với các nhà lãnh đạo mềm mỏng như Duterte, nhưng sẽ thực hiện các thỏa thuận đôi bên cùng có lợi với những người như Jokowi, người luôn từ chối để bị đe dọa bởi siêu cường châu Á.
Trong những năm gần đây, Duterte và Jokowi, là gương mặt đại diện cho chính trị dân túy ở Đông Nam Á. Cả hai đều là cựu thị trưởng tỉnh, những người đã vươn lên đỉnh cao quyền lực bằng cách vận động chống lại một cơ sở tham nhũng.
Trong khi Duterte thể hiện mình là người của nhân dân, Jokowi đã chủ động phục vụ những công dân bình thường trở thành trọng tâm trong chương trình nghị sự của mình. Cả hai đều đã áp dụng các chính sách cứng rắn đối với tội phạm, đặc biệt là đối với ma tuý.
Điều quan trọng là, cả hai tổng thống đều đặt chương trình phát triển của họ dựa trên sự rộng rãi của Trung Quốc, trước sự phẫn nộ của các lực lượng bảo thủ đã cáo buộc họ hành động như những kẻ chống lưng cho Bắc Kinh. Chưa hết, Jokowi đã cố gắng phát triển một mối quan hệ tương đối hiệu quả dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, trong khi Duterte thì lại tỏ ra ngang ngược.
Trong khi Jokowi dựa vào chiến lược cân bằng một cách năng động giữa các cường quốc, cho phép ông ấy rộng đường hơn để điều động; trong khi Duterte đã cố gắng từ bỏ quan hệ đồng minh hàng thế kỷ của Philippines với Mỹ như một phần trong chiến lược xoay trục sang Trung Quốc.
Là một người mới trong chính sách đối ngoại, Duterte đã vô tình vạch ra lá bài của mình trước khi tuyên thệ nhậm chức tổng thống trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông nhà nước Trung Quốc vào đầu năm 2016. “Điều tôi cần từ Trung Quốc là sự giúp đỡ để phát triển đất nước của tôi”, Duterte bày tỏ.
Chỉ vài tháng sau, Duterte trở thành tổng thống Philippines đầu tiên chọn Trung Quốc, thay vì Mỹ hoặc Nhật Bản, cho chuyến thăm quan trọng đầu tiên ở nước ngoài. Ông cũng là tổng thống Philippines đầu tiên từ chối đến thăm bất kỳ thủ đô lớn nào của phương Tây – kể cả Washington – trong suốt nhiệm kỳ 6 năm của mình.
Tin chắc vào sự ngây thơ của Duterte, Trung Quốc đã cam kết đầu tư tới 24 tỷ USD, bao gồm một số dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn tại quê hương Mindanao của Duterte. Những cam kết trống rỗng này đủ để thuyết phục Duterte triển khai các nhượng bộ lớn, bao gồm cả quyết định gây tranh cãi không khẳng định chiến thắng trọng tài lịch sử của Philippines trước Trung Quốc ở Biển Đông.
Trước sự hài lòng của Bắc Kinh, Duterte thậm chí còn đe dọa sẽ hủy bỏ hợp tác quốc phòng với Mỹ và chia sẻ các nguồn năng lượng quý giá trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines với Trung Quốc.
Tệ hơn nữa, Duterte nhanh chóng đứng ra bảo vệ Bắc Kinh khi một tàu dân quân Trung Quốc bị tình nghi đâm vào tàu cá Philippines suýt gây ra chết đuối hàng chục ngư dân Philippines gần Bãi Cỏ Rong vào năm 2019.
Tự hào thú nhận “tình yêu” của mình đối với sự lãnh đạo của Trung Quốc, Duterte đã duy trì niềm tin rằng người ta phải “mềm mỏng” để có được “lòng thương xót” của Bắc Kinh. Khi bị thúc ép đứng trước sự xâm phạm của Trung Quốc vào vùng biển Philippines, Duterte đã trả lời rằng ông “vô ích”, quá bất lực để hành động.
Sau 5 năm phục vụ chiến lược, Duterte hầu như không thể hiện được gì về việc xoay trục sang Bắc Kinh, thậm chí không có lượng lớn vắc xin COVID-19 miễn phí mà Trung Quốc hứa sẽ cung cấp vào cuối năm 2020.
Ngược lại, Jokowi đã đến thăm cả Washington và Bắc Kinh, cũng như cố gắng thúc đẩy hợp tác an ninh mạnh mẽ với từng siêu cường, một cách tương ứng, củng cố đòn bẩy chiến lược của Indonesia.
Khi Trung Quốc tăng cường xâm nhập vào vùng biển ngoài khơi quần đảo Natuna của Indonesia vào cuối năm 2019, Tổng thống Indonesia không chỉ triển khai máy bay chiến đấu và hải quân mà còn đích thân đến thăm khu vực này để nhắc nhở Trung Quốc rằng sẽ “không thỏa hiệp” về các vấn đề hàng hải và lãnh thổ.
Và mặc dù Indonesia không có tuyên bố chủ quyền trực tiếp về Biển Đông, các nhà ngoại giao của Jokowi đã chính thức viện dẫn phán quyết trọng tài của Philippines để đặt câu hỏi về các tuyên bố bành trướng của Trung Quốc, cũng như công khai chỉ trích Trung Quốc về các hoạt động can thiệp bầu cử bị cáo buộc.
Đối với đầu tư nước ngoài, Indonesia đã tích cực thu hút không chỉ Trung Quốc mà cả các quốc gia đối thủ như Nhật Bản. Chiến lược đa dạng hóa có ý thức này phần nào giải thích tại sao Jakarta có thể đảm bảo các điều khoản cực kỳ thuận lợi, được cho là tốt nhất trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, cho dự án đường sắt cao tốc Jakarta-Bandung.
Và khi Trung Quốc chùn bước trong việc thực hiện những lời hứa trị giá hàng tỷ đô la, Jokowi đã không né tránh việc lợi dụng Nhật Bản để thu hút sự chú ý của Bắc Kinh. Đến năm 2019, Nhật Bản và Trung Quốc trở thành các nhà đầu tư nước ngoài hàng đầu của Indonesia, với hàng chục dự án cơ sở hạ tầng lớn đang được triển khai, vì Jokowi thoải mái chơi hai gã khổng lồ kinh tế đối đầu với nhau.
Phải chăng ở đây, có những bài học cho phần còn lại của thế giới, đặc biệt là các nước nhỏ và đang phát triển, về cách mà hai quốc gia Đông Nam Á này đã đối phó với một Trung Quốc ngày càng quyết đoán.
Indonesia đã cho thấy rằng ngay cả các quốc gia nghèo hơn cũng có khả năng định hình hành vi của Bắc Kinh, miễn là họ không ngây thơ thông báo về những nhượng bộ lớn như Duterte.
Sự dũng cảm và sắc sảo trong chiến lược của Jokowi cho thấy không phải tất cả những người theo chủ nghĩa dân túy đều giống nhau mặc dù họ lên nắm quyền trong những hoàn cảnh bất hạnh tương tự.
========
Cách thức của Việt Nam ra sao?
Có lẽ lãnh đạo Nguyễn Phú Trọng còn “mềm” hơn cả Duterte. Chưa hết, Việt Nam có thêm một kẻ đã từng chủ trương đem dâng đặc khu Vân Đồn cho Trung Quốc sắp làm Thủ tướng.
Và rồi Việt Nam sẽ nhận được gì, hoặc nói rõ hơn, các lãnh đạo Hà Nội sẽ nhận được gì từ phía Bắc Kinh./.
Người Đà Lạt Xưa
